فرش طرح افشان کاشان و انواع آن

                                                                                                                                                                                                                                                                                     

اگر به دنبال شناخت بهترین و زیباترین فرش های طرح افشان کاشان هستید این مقاله را حتما مطالعه کنید! در این مقاله ضمن آشنایی با فرش طرح افشان کاشان، تعدادی از زیباترین و با کیفیت ترین فرش های افشان کاشان را به شما معرفی می کنیم.

 فرش طرح افشان کاشان و ویژگی های آن

واژه ی افشان به معنی افشان و طرح « پراکنده » است، طرحی است که برگ ها، گل ها، ساقه ها، پرندگان و حیوانات و … سراسر متنِ فرش را پوشانده اند و به نظر می رسد که عناصر تزیینی  در متنِ فرش پراکنده شده اند. طرح افشان را می توان با نقش و نگارهای متنوعی طراحی و بر همان اساس، نامگذاری کرد.در میان انواع طرح و نقشه فرش ، طرح افشان یکی از قدیمی ترین، ریشه دارترین، زیباترین و پرطرفدارترین نقشه های قالی ایرانی و همچنین قالی کاشان به حساب می آید.

 در اکثر مواقع این طرح با نقوش طرح اسلیمی نیز ترکیب شده است. شاید بتوان به طور کلی طرح افشان را ترکیبی از طرح اسلیمی و طرح ختایی دانست. طرح ختایی را می توان نمادی از طرح بوته و گل دانست که البته مجموعه ای از بوته، گل، غنچه، جوانه و برگ را روی یک ساقه ی منحنی نمایش می دهد. اما اسلیمی نماد و نشاندهنده درخت است و تمامی شاخ و برگها و پیچ و خم آن را نمایش میدهد و به همین دلیل است که شاید کمی خشن تر از طرح ختایی به نظر برسد.

در زمان‌های گذشته مشهورترین طرحی که برای فرش و قالی ایرانی استفاده می‌شد ، طرح ترنج بود ؛ این طرح یک ترنج بزرگ بود که در مرکز فرش قرار می‌گرفت و اطراف آن نیز گل‌های ریزی قرار داشت و هنوز هم مورد استقبال بسیاری از خانواده‌ها است. در سال‌های بعد طراحان نقشه فرش و قالی تصمیم به حذف ترنج از وسط فرش گرفتند و طرح و نقش افشان به وجود آمد که فرش از گل‌های به صورت پراکنده برخوردار بود و دیگر از ترنج مرکزی استفاده نمی‌شد.

علت نام گذاری طرح افشان

در فرش طرح افشان گل‌ها ، برگ‌ها ، غنچه‌ها و سایر نگاره‌ها در کل سطح فرش پراکنده هستند و تمامی سطح فرش را تحت پوشش خود قرار می‌دهند به همین دلیل است که این نوع طرح را طرح و نقش افشان می‌گویند. پراکندگی و حالت افشانی که در این فرش ها وجود دارد این طرح و نقش را به یکی از طرح‌های ممتاز و منحصر به فرد تبدیل کرده است.

فرش‌هایی که دارای طرح و نقش افشان هستند از نقشه شلوغی برخوردار می‌باشند که تعداد گل‌های ریز و پراکنده زیادی دارند. به دلیل همین شلوغی زیاد در بافت فرش های این نوع نقشه باید از الیافی استفاده شود که خیلی ریز و ظریف هستند و در واقع فرش یا قالی باید با شانه و تراکم بالاتر بافته شود و ظرافت به کار رفته شده در بافت نقشه‌های افشان سبب شده است که این نوع از قالی به فرش های دستباف شباهت بیشتری داشته باشد.

انواع فرش افشان

طرحِ افشان در ابعاد مختلف و به شیوه های گوناگون طراحی می شود که در این میان طراحی آن به صورت واگیره یک/چهارم و واگیره، رایج تر از شیوه ی طراحی به صورت قدی و یک/دوم است. از طرح های افشان می توان به افشان دسته گلی، افشان اسلیمی، افشان شاخه پیچ، افشان ختائی، افشان بندی، افشان شکسته، افشان گل اناری، افشان شاه عباسی، افشان گلفرنگ، میناخانی، افشان بندی و … اشاره کرد.

این طرح فرش نیز بر اساس تعداد گره‌ها به صورت افشان ۷۰۰ شانه، ۱۰۰۰ شانه و ۱۲۰۰ شانه به فروش می‌رسند. تفاوت در این است که هر چه تعداد شانه بالاتر باشد یا به عبارت واضح‌تر، هر چه گره‌ها نزدیک به هم بافته شده (تراکم بالای فرش) و پیچ خوردگی بیشتری (تعداد بالای شانه فرش) داشته باشند، در نتیجه نقش‌های روی فرش با ظرافت و شفافیت بیشتری دیده شده و جذابیت بیشتری ایجاد می‌کنند.

رنگ‌های فرش طرح افشان به خصوص در صنایع فرش کاشان عمدتاً به صورت زمینه کرمی، سرمه‌ای، آبی فیروزه‌ای و گردویی طراحی می‌شوند. البته این امکان وجود دارد که رنگ دلخواه خود را به کارخانه‌های تولید کننده ارائه دهید تا بر اساس سلیقه شما، فرش سفارشی تولید کنند.

دسته بندی طرح های فرش ایرانی

 

فرش ایرانی دنیای پر رمز و رازی دارد. نقش های زیبا و دلربای این دردانه های هنر، هر کدام دنیایی هستند از مفهوم و طراوت و خلاقیت. در این مقاله قصد داریم به این دنیای زیبا با نگاهی عمیق تر بنگریم و با وسواس به کنکاش در انواع طرح های فرش ایرانی بپردازیم. با ما در این مقاله همراه باشید.

فرش های ایرانی و طبقه بندی آن ها 

نقوش فرش ایران و نگاره های تزیینی آن و از همه مهمتر مفاهیم بنیادی و شاید هم راز آمیز آنها ، از جمله مباحث تخصصی فرش ایران می باشد که در طی چند دهه ی اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است .

از برکت بسیاری از این مطالعات در برخی موارد رمز پردازی و نماد گرایی نقوش فرش ایران نیز آشکار گشته و نتایج حاصله افزون بر سایر دلایل، بر ارزشهای هنری فرش ایرانی افزوده است ، قبل از پرداختن به مباحث جدیدی که در طی سالهای اخیر برای طبقه بندی فرشهای ایران مورد توجه قرار گرفته و همچنین مروری بر نظریات کارشناسان غربی در مورد نقشه های فرش ایران ، به معرفی یک طبقه بندی قدیمی از طرحهای فرش ایران می پردازیم که بیش از دو دهه از عمر آن می گذرد و می توان گفت امروزه مورد توجه و استفاده اغلب طراحان و تولید کنندگان فرش قرار گرفته و در مدارس و دانشگاهها نیز به عنوان طبقه بندی اصلی طرحهای فرش ایران معرفی می گردد .

در خصوص طبقه بندی صحیح و اصولی طرح های فرش ایران و همچنین مبانی بنیادی آن تا چند سال اخیر کار چندانی صورت نگرفته بود ، اما به تدریج مطالعات انجام شده به ویژه توسط کارشناسان و محققین ایرانی که متاسفانه هنوز از طرفداران زیادی برخوردار نیست، می رود تا دنیای جدیدی را از طبقه بندی علمی – هنری – طرح های فرش ایران را ارائه دهد .

در این طبقه بندی بدون توجه به دلایل شکل گیری و پیدایش طرحها و نقش ها و حتی ریز نقش های مورد استفاده در فرش ، فقط با توجه به نوع آرایه ها و تزیینات طرح و همچنین اشکال تقلیدی به کار رفته و حتی با توجه به نوع تقسیم بندی متن فرش و جای گیری اشکال و تصاویر در آنها به دسته بندی طرح های فرش ایران پرداخته اند و سپس با قیاس کلیه ی طرح های سایر فرش ها و توجه به وجوه مشترک طرح در هر فرش با طبقه بندی مذکور ، به اصطلاح تمامی طرح های فرش ایران را در این فهرست گنجانیده اند. در اینجا با این طبقه بندی آشنا می شویم .

بر اساس این طبقه بندی طرح های فرش ایران به 19 دسته اصلی طبقه بندی و هر یک نیز به چند شاخه ی کوچکتر تقسیم می گردند که عبارتند از:

دسته 1: طرح های افشان

در فرش طرح افشان کلیه ی بند ها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند به نحوی که به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ بر نداشته و یک ارتباط مداوم بین قسمتهای مختلف نقش بوجود آورده ، به عبارت ساده تر همان گونه که از نام نقوش این گروه پیداست ، تمامی گل و برگ ها و بند های موجود در طرح ، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند . طرحهای افشان اصولاً به گونه ای طراحی می شوند که هیچ یک از گل و برگها قرینه نداشته و اصول قرینه نگاری در آن وجود ندارد . انواع مختلف طرح های افشان عبارتند از : افشان دسته گلی ، افشان حیوان دار ، افشان ختایی و ..

دسته 2: طرح های اسلیمی

قالب اصلی این طرح بر مبنای گردش های منظم و بغایت سنجیده ی بند های اسلیمی است . از آنجایی که اسلیمی خود دارای انواعی است لذا با توجه به نوع و شکل آن نیز می توان طرح های اسلیمی را طبقه بندی نمود . معروفترین طرح آن ، اسلیمی جهان اژدر است . در این نوع اسلیمی به دو شاخه تقسیم شده و حالتی شبیه به فکین اژد ها را به وجود می آورد . انواع مختلف طرح های اسلیمی عبارتند ار : اسلیمی بندی ، اسلیمی افشان ، اسلیمی لچک و ترنج

 
دسته 3: طرح های شاه عباسی

اساس کلیه طرح های شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است . در این طرحها گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیق آنها با اسلیمی ها ، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارائه می دهند . انواع طرح های این گروه عبارتند از : لچک و ترنج شاه عباسی ، افشان شاه عباسی ، شاه عباسی درختی ، شاه عباسی شیخ صفی ، شاه عباسی جانوری و ...

 
دسته 4: طرح های آثار باستانی و ابنیه اسلامی

کلیه ی طرح هایی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها ، عمارات و کاشی کاری های آنها می باشند در این گروه جای دارند . البته طراحان فرش در برخی از طرح های اصلی نقوش این بناها حسب سلیقه ی خود تغییراتی را وارد نموده اند اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملا حفظ گردیده است .
معروفترین طرح های این گروه عبارتند از :
گنبد مسجد شیخ لطف الله ، سردر امامزاده محروق ، گنبد مسجد امام ، تخت جمشید ،‌ طاق بستان مسجد جامع اصفهان و ...

دسته 5: طرح های بته ای (بته جقه)

کلیه طرح های این گروه بر مبنای کاربرد بته جقه است و به انواع و اقسام مختلف به تزیین متن و حاشیه فرش با بته جقه ها می پردازد . انواع مختلف طرح های بته جقه ای که هر یک به گونه ای شیوه یافته اند عبارتند از : بته میری ، بته خرقه ای ، بته قلمکار، بته کردستانی و ...

 
دسته 6: طرح های اقتباسی

گفته می شود اغلب طرح های این گروه شباهت زیادی با طرح های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آنها اقتباسی می نامند مانند طرح های معروف به قفقازی و گوبلنی

دسته 7: طرح های واگیره ای (بندی)

طرح اصلی آن به گونه ای است که سراسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به قطعات منظم تقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط و یا بند هایی به قسمت همجوار می پیوندد و به این ترتیب از به هم پیوستن این قسمت ها و بند های آنها کل طرح بوجود می آید . طرح های اصلی این گروه عبارتند از : بندی اسلیمی ، بندی خشتی ، بندی ترنجدار ، بندی شیر و شکری ، بندی شاخه گوزنی ، بندی دسته گلی ، بندی مینا خانی و...

دسته 8: طرح های درختی

در طرح های این گروه درخت و درخچه های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل داده اند و با اجزای دیگری ترکیب شده اند. معروفترین طرح های این گروه عبارتند از : درختی سبزیکار ، و درحتی حیواندار.

دسته 9: طرح های شکار گاهی

در طرح شکارگاه بنیاد اصلی این گروه از طرحها نمایش صحنه های شکار و شکار گاه است . به نحوی که در قسمتهای مختلف طرح یک سوار کار با وسیله ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است .

دسته 10: طرح های ترکمن

طرح های ترکمن همگی در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته شده اند . معروفترین طرح های ترکمن در ایران که در این گروه نام برده می شوند ،عبارتند از : غزال گز، قاشقی، آخال و ...

دسته 11: طرح های ماهی در هم

طرح ماهی در هم از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایران است . این طرح اغلب به صورت یک واگیره می باشد و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می کند . در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ – ماهی در اطراف آن مشاهده می شود .

طرح ماهی در هم در نقاط مختلف ایران به نامهای مختلفی مشهور است . مهمترین انواع آن عبارتند از :
ماهی فراهان ، ماهی زنبوری ، ماهی کردستان و ریز ماهی

دسته 12: طرح های گل فرنگ

کلیه طرح های این گروه بر مبنای گلهای طبیعی بویژه گل رز با رنگهای بسیار روشن نظیر زرد ، آبی و سرخ می باشد . انواع طرحهای گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار ، گل فرنگ دسته گلی گل فرنگ گل و بلبل ، لچک و ترنج گل فرنگ ، افشان گل فرنگ و ...

دسته 13: طرح های قابی (خشتی)

متن فرش در این طرح ها به قسمتها یا قابهای مختلفی تقسیم گشته که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگ های مختلفی تزیین شده است . معروفترین طرحهای قابی عبارتند از: قابی بختیار و قاب قرانی

دسته 14: طرح های گلدانی 

ویژگی اصلی این طرح وجود یک یا چند گلدان در اندازه های مختلف است که تمام متن فرش را می پوشاند . اما اغلب طرحهای گلدانی دارای گلدانی بزرگ در یک طرف فرش هستند که شاخه های گل های آن تمام متن فرش را می پوشاند . معروفترین طرحهای گلدانی عبارتند از :
گلدانی هزار گل ، گلدانی محرابی ، گلدانی ظل السطانی

دسته 15: طرح های محرابی

طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است . همان مکانی که در مساجد ، مکان نمازگذاران امام جماعت است . در این طرحها معمولا محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل ، گلدان ، و حتی درخچه های کوچک می پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستونهای بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می دهند انواع طرحهای این گروه عبارتند از : محرابی قندیلی ، محرابی گلدانی ، محرابی درختی

دسته 16: طرح های ایلی و عشایری

این طرح ها عموما توسط عشایر ایران بافته می شوند و اغلب نگاره ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالیبافان است . در این طرح ها قرینه بودن چندان معنا ندارد و ختی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طرح های این گروه است . طرح های فرش عشایر قشقایی ، شاهسون ، بلوچ و ... در این گروه جای می گیرند .

دسته 17: طرح های محرمات

در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم میگردد و درون این ردیفها با نگاره هایی همچون بته جقه ، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگهای دیگر تزیین می گردد . به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه می باشد ، محرمات بته جقه ای معروفترین طرح این گروه است.

 
دسته 18: طرح های هندسی

همان گونه که از نام طرح های این گروه پیداست ، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می آیند . مهمترین انواع طرحهای هندسی عبارتند از :
هندسی کف ساده ، هندسی جوشقان ، هندسی خاتم شیراز ، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی

 
دسته 19: طرح های تلفیقی

طرح های این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرح های مختلف بوجود آمده است و دهها و بلکه صدها نوع از آن را می توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد . برخی از طرح های تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند . اما برخی از آنها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می باشند . گونه های مختلفی از طرحهای تلفیقی را می توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی ، تلفیقی دسته گلی ،تلفیقی گل فرنگ ، تلفیقی هندسی و ...

 
دسته بندی های دیگر از طرح های فرش ایران

آنچه که شرح آن رفت در واقع یک طبقه بندی ساده و قدیمی از طرحهای فرش ایران بود که هم اکنون نیز مورد استفاده بسیاری از طراحان و حتی کارشناسان فرش قرار می گیرد . عده ای تغییرات خاصی در این طبقه بندی به وجود آورده اند و تعداد این گروه را به 20 الی 25 گروه گسترش داده اند .

عده ای دیگر شیوه ی به اصطلاح علمی تری را در پیش گفته اند و گروههای اصلی را به دو یا سه طرح اصلی تقسیم نموده اند .

یک گروه را را طرحهای الهام یافته از طبیعت دانسته اند و گروه دوم را طرحهایی می دانند که علت اصلی بوجود آمدن آنها خلاقیت هنری بوده ، به اصطلاح عامل خلق آنها بشر بوده است مانند طرحهای مشهور به ابنیه تاریخی ، طرحهای ذهنی عشایری ، طرحهایی که به نام شهر ها شهرت یافته اند و طرحهای تلفیقی ، سپس کلیه طرحهایی را که قبلا نام برده شد در ذیل هر یک از این دو گروه قرار می دهند .

اما صرف نظر از نحوه ی تقسیم بندی ، اغلب اینان تحت تاثیر همان گروهای اصلی نام برده شده قرار داشته و هر یک به شیوه ی دیگری سعی داشته اند همان طبقه بندی قدیمی را به شکل جدیدی ارائه نمایند و به همین دلیل است که در نام گذاری طرحهای اصلی و گروهای فرعی هر یک ، تفاوت خاصی مشاهده نمی شود .

منبع: https://www.beytoote.com/art/farsh/iranian-carpets1-classify.html

طرح و رنگ فرش ماشینی

با ظهور فرش های ماشینی و پیشرفت تکنولوژی در دستگاه های تولید فرش ماشینی ، هر روز شاهد تولید فرش ماشینی در کیفیت های بالا و طرح و رنگ های متنوع تر هستیم. تنوع در طرح های فرش ماشینی به حدی زیاد است که شما هیچ گاه با رفتن به فروشگاه ها و نمایشگاه های فرش قادر به دیدن همه طرح های آن ها نخواهید شد. هم چنین هر  کس با هر سلیقه و حتی سلیقه های بسیار خاص نیز خواهند توانست فرش متناسب با سلیقه خود پیدا کنند. 

طرح  و رنگ در فرش های ماشینی 

طراحی در فرش ماشینی تنوع بسیار زیادی دارد . شما با یک گشت و گذار ساده در گالری فرش کاشان ، انواع طرح ها در همه سبک را مشاهده خواهید کرد. از طرح های سنتی و دیرینه گرفته تا سبک های کلاسیک و مدرن !  طرح های فوق العاده در فرش های ماشینی قابل چشم پوشی نیستند. در فرش ماشینی از طرح خشتی که از قدیم رایج بوده و طرح شاه عباسی تا طرح های کلاسیک و متفاوت دیده می شود. حتی طرح های دیرینه در ترکیب با طرح های مدرن بسیار شگفت انگیز شده اند. رنگ بندی های چشم نواز با هارمونی جذاب چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. در فرش های ماشینی برای کودکان نیز فرش های جالب و متنوع تولید می شود که علاوه بر آن الیاف مرغوب آنها نیز از نظر دور نخواهد بود.

رنگ بندی در فرش ماشینی نیز مانند طراحی ، تنوع زیادی دارد و طیف بالایی از رنگ ها را در بر می گیرد که در گذشته در  فرش ها دیده نمی شدند. رنگ هایی خاص که دست شما را در چیدن دکوراسیون منزل تان بسیار باز خواند گذاشت. ضمن این که جلوه های متفاوتی را در خانه خود می توانید به وجود بیاورید.

رنگ زمینه در فرش های ماشینی و تنوع در آن ها باعث شده تا فرش با زمینه چرکتاب به وجود بیایند که در عین روشن بودن رنگ زمینه لکه ها و کثیفی را نشان نمی دهند . چرا که در گذشته مردم برای چرکتاب بودن فرش خود تنها انتخابی که داشتند فرش های زمینه تیره و نهایتا زمینه لاکی بودند.